European High Performance Computing Joint Undertaking – EuroHPC JU (tj. Europejskie Wspólne Przedsięwzięcie w dziedzinie Obliczeń Wielkiej Skali) z siedzibą w Luksemburgu wyłoniło w drodze konkursu sześć lokalizacji w całej Unii Europejskiej, które zostaną właścicielami i operatorami pierwszych komputerów kwantowych EuroHPC, są to Czechy, Niemcy, Hiszpania, Francja, Włochy i Polska. Celem przedsięwzięcia EuroQCS (European Quantum Computing and Simulation), o łącznej wartości 100 mln EUR, jest umieszczenie na terenie tych krajów komputerów kwantowych i ich integracja z systemami superkomputerowymi.
Te nowe systemy, oparte na europejskiej technologii, będą dostępne przede wszystkim do celów badawczo-rozwojowych dla szerokiego grona użytkowników w całej Europie, dla środowisk naukowych, jak również dla przemysłu i sektora publicznego. Inwestycje wybrane w konkursie zapewniają różnorodność technologii i architektur kwantowych, umożliwiając europejskim użytkownikom testowanie kilku różnych praktycznych implementacji systemów obliczeń kwantowych połączonych z klasycznymi superkomputerami i udostępnionych za pośrednictwem szybkich łączy naukowej sieci światłowodowej PIONIER – Polski Internet Optyczny oraz sieci GEANT.
Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe (PCSS) afiliowane przy Instytucie Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu jest koordynatorem i inicjatorem polskiego projektu (Euro QCS-Poland), a jednocześnie miejscem instalacji systemu. W konsorcjum projektowym z Polski uczestniczą ponadto Centrum Fizyki Teoretycznej PAN oraz firma Creotech Instruments S.A.
– Najważniejszym czynnikiem, który ostatecznie zadecydował o złożeniu przez PCSS wniosku w konkursie EuroQCS był fakt, że będziemy mogli zainstalować komputer kwantowy do którego ważne komponenty dostarcza polska firma – Creotech Instruments S.A. Rozmowy, które podjęliśmy dzięki zaangażowaniu radioastronomów i fizyków doprowadziły szybko do zgodnej decyzji, że Polska ma szansę zająć aktywną pozycję na kwantowej mapie Europy. – wyjaśnia dr inż. Cezary Mazurek, kierujący działalnością PCSS.
Creotech Instruments to wiodąca w Polsce spółka tworząca specjalistyczną elektronikę na potrzeby rynku kwantowego – znalazł się w grupie podmiotów, które stworzą taki komputer na terenie Polski. Równolegle do niniejszego projektu zespół Creotech obecnie zaangażowany jest w powstanie pierwszego dużego komputera kwantowego dla Komisji Europejskiej. Realizacja tego projektu przebiega zgodnie z planem. Kilka dni temu spółka zawarła 4-letnią umowę ramową z KE, która zapewnia firmie dostęp do narzędzi finansowania przeznaczonych na realizację celów projektu.
– Jestem bardzo dumny z tego, że po raz kolejny wiedza i doświadczenie ekspertów Creotech zostały docenione przez międzynarodowe środowisko, wyróżniając nas na tle pozostałych podmiotów działających na rodzimym rynku Deep Tech. Nasz zespół odpowiadać będzie za powstanie specjalistycznej elektroniki kontrolno-pomiarowej w infrastrukturze polskiego komputera kwantowego integrowanego z infrastrukturą superkomputera PCSS w Poznaniu. – mówi dr hab. Grzegorz Brona, Prezes Zarządu Creotech Instruments S.A. – W społecznościach naukowych istnieje szereg ważnych zadań obliczeniowych, z którymi od lat zmagają się klasyczne superkomputery. Odpowiedzią na to mają być komputery kwantowe, między innymi wyłoniony projekt. Zbudowanie infrastruktury właśnie w Polsce przełoży się na długofalowy rozwój naszego kraju w obszarze przemysłowym, naukowym, a nawet społecznym. – dodaje.
Kluczowym partnerem w projekcie jest Centrum Fizyki Teoretycznej PAN, które skupia badaczy z istotnych dziedzin nauki dla rozwoju i zastosowań obliczeń kwantowych, w tym ekspertów związanych z fizyką teoretyczną, astrofizyką i naukami przyrodniczymi: klasyczną i kwantową teorią pola, optyką kwantową, podstawami mechaniki kwantowej i kwantowej teorii informacji. Technologie kwantowe są również ważnym obszarem prac rozwojowych Uniwersytetu Łotewskiego z kilkoma uznanymi na arenie międzynarodowej grupami badawczymi w zakresie fizyki kwantowej. Wspólnie z PCSS międzynarodowe zespoły eksperckie będą również odpowiedzialne za rozwój hybrydowych klasyczno-kwantowych algorytmów oraz mechanizmów umożliwiającym użytkownikom z całej Europy dostęp i wykorzystanie zasobów nowego komputera kwantowego.
Obliczenia kwantowe wykorzystujące składniki infrastruktury superkomputerowej PCSS pozwolą na wykonanie wielu nowych eksperymentów i badań naukowych oraz otworzą nowe możliwości dla innowacji przemysłowych. Warto podkreślić, że informacja na temat wyników konkursu zbiegła się w czasie z ogłoszeniem laureatów tegorocznej Nagrody Nobla z fizyki. Zostali nimi Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger, którzy opracowali podstawy naukowe wykorzystania mechaniki kwantowej w obliczeniach i bezpiecznej komunikacji.
– Wskazanie Polski i naszego ośrodka jako jednej z sześciu europejskich lokalizacji do budowy przełomowej klasyczno-kwantowej architektury superkomputera to dowód na to, że spełniliśmy wszystkie kryteria wejścia i mamy stosowne doświadczenie, aby taką hybrydę zbudować. PCSS od wielu lat reprezentuje Polskę w inicjatywie PRACE na rzecz współpracy w zakresie zaawansowanych obliczeń w Europie oraz realizuje strategiczne projekty z Polskiej Mapy Infrastruktury Badawczej obejmujące rozbudowę krajowych systemów superkomputerowych PRACE-LAB i PRACE-LAB2. Bardzo cieszymy się z faktu, iż udało nam się nie tylko zbudować silne konsorcjum projektowe, we współpracy polskiego środowiska naukowego i partnera biznesowego – firmy Creotech, ale włączyć również do współpracy ekspertów specjalizujących się w technologiach kwantowych z regionu Europy Środkowo-Wschodniej, w tym Łotwy, Litwy, Słowenii, Węgier i Austrii. – mówi dr hab. inż. Krzysztof Kurowski z PCSS.
Dodatkowo, należy wspomnieć, że w innym projekcie zgłoszonym w ramach konkursu EuroHPC, w budowie komputera kwantowego LUMI-Q, zlokalizowanego w Czechach uczestniczą także polskie jednostki: ACK Cyfronet AGH oraz Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN. Łącznie więc w programie EuroQCS uczestniczyć będzie 5 instytucji z Polski.
Obecnie trwają formalne uzgodnienia co do planów realizacji i finansowania wszystkich sześciu projektów, w których łącznie będą zaangażowani reprezentanci 17 krajów Unii Europejskiej.
